تاریخ غیاثیتاریخ غیاثی، کتابی متعلق به سده نهم و دهم، در تاریخ عمومی، به عربی، نوشته عبداللّه بن فتح اللّه بغدادی مشهور به غیاثی است. فهرست مندرجات۱.۱ - عناوین فصل‌ها ۱.۲ - حجم فصول ۲ - تاریخ نگارش کتاب ۲.۱ - ذکر قیام سید محمد فلاح ۲.۲ - ذکر حکومت فرزندان گورکان ۳ - اهمیت تاریخ غیاثی ۳.۱ - استفاده مورخین از این کتاب ۳.۲ - دقت زیاد کتاب ۴ - ایرادهای تاریخ غیاثی ۴.۱ - مبالغه در مطالب ۴.۲ - نسبت رویدادها به ستارگان ۴.۳ - تعصب در تاریخ معاصر خود ۵ - ویژگی‌های کتاب ۵.۱ - واژگان بدون اعراب ۵.۲ - اصطلاحات غیر عربی در کتاب ۵.۳ - وجود شعرهای فارسی و ترکی در کتاب ۶ - منابع کتاب تاریخ غیاثی ۶.۱ - نقل از زبان راویان ۶.۲ - نقل از بزرگان ۶.۳ - ذکر برخی منابع پر استفاده ۶.۴ - منابع دیگر و شنیده‌های غیاثی ۷ - ابهام در برخی مطالب کتاب ۸ - گزارش‌های تاریخ غیاثی ۸.۱ - گزارش حکومت اسپندمیرزا ۸.۲ - گزارش درباره مشعشعیان ۸.۳ - گزارشات دیگر تاریخ غیاثی ۸.۳.۱ - مسائل اقتصادی ۸.۳.۲ - مسائل اجتماعی ۸.۳.۳ - مسائل اداری ۸.۳.۴ - مسائل نظامی ۸.۳.۵ - مسائل فرهنگی ۹ - چاپ این کتاب ۹.۱ - نسخه خطی کتاب تاریخ غیاثی ۹.۲ - نخستن ترجمه کتاب ۹.۳ - چاپ کامل فصل پنجم ۱۰ - فهرست منابع ۱۱ - پانویس ۱۲ - منبع ۱ - مطالب و فصل‌های کتاباین کتاب در یک مقدمه و شش فصل، به رویدادهای تاریخی از آغاز خلقت تا ۸۹۱ می‌پردازد. [۱]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۷، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
۱.۱ - عناوین فصلهاعناوین فصل‌ها عبارت است از: انبیا و اولیا، پادشاهان ایران، خلفای اسلام، پادشاهان اسلام در زمان عباسیان، اخبار پادشاهان ترک و مغول، و یاد سیدمحمد مُشَعشَع (متوفی ۸۷۰). از این کتاب فقط فصل پنجم آن (اخبار پادشاهان مغول و ترک) موجود است که مؤلف این فصل را به هفت طایفه (دولت) تقسیم کرده است: چنگیزخانی، شیخ حسنیه (جلایریه)، مظفریه، چَغَتای، قراقوینلو (بارانیه)، چرکسیان در سرزمین شام و آق قوینلو (بایَندُریه). [۲]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۷ـ ۱۸، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
۱.۲ - حجم فصولاختصار یا گسترش مطالب، حجم فصل‌های کتاب را متفاوت کرده است، چنانکه فصل سوم در نوزده صفحه [۳]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۴۷ـ ۱۶۵، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
و فصل پنجم صدویک صفحه است. [۴]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۳۷ـ۳۳۷، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
۲ - تاریخ نگارش کتابتاریخ دقیق نگارش کتاب مشخص نیست. ۲.۱ - ذکر قیام سید محمد فلاحبه نظر می‌رسد غیاثی در دهه نخستین سده دهم و اندکی پس از آن زنده بوده است و تألیف این کتاب تا آن زمان ادامه داشته است، زیرا در فهرست کتاب خود به ظهور سیدمحمد بن فَلاح مُشَعشَعی (متوفی ۹۲۰) و پیروان او اشاره کرده است [۵]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۷۳ به بعد، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
و وقایع دوران آنان را در جزائر، تا ۷۰۱ (اِحْدی ' و سبعمائه) ذکر می‌کند که با توجه به قیام سیدمحمد فلاح در حدود نیمه سده نهم، می‌توان گمان برد که تاریخ ذکر شده سبعمائه (هفتصد) تصحیف تسعمائه (نهصد) باشد.
۲.۲ - ذکر حکومت فرزندان گورکانهمچنین مؤلف درباره حکومت فرزندان ابوسعید گورکان تا ۸۰۷ سخن گفته است که به نظر می‌رسد این تاریخ هم تصحیف ۹۰۷ باشد، زیرا علی بن سلطان محمود بن سلطان ابوسعید، آخرین پادشاه چغتایی، را در همین سال شیبک خان (حک: ۹۰۶ـ ۹۱۵ یا ۹۱۶) به قتل رساند. [۶]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۳۳، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۷]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۹، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
۳ - اهمیت تاریخ غیاثیتاریخ غیاثی ارزش تاریخی بسیاری دارد، از جمله اطلاعات مهمی درباره سقوط بغداد به دست هولاکو در ۶۵۶ و وقایع پس از آن تا ۸۹۱ و یگانه منبع عربی در این باب است. ۳.۱ - استفاده مورخین از این کتاباز این رو قاضی نوراللّه شوشتری، [۸]
نوراللّه بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۳۹۵ـ۴۰۲، تهران ۱۳۵۴ش.
احمد کسروی [۹]
احمد کسروی، تاریخ پانصد ساله خوزستان، ج۱، ص۱۳، تهران ۱۳۶۲ ش.
ــ که به تفصیل به رخدادهای دوران سیدمحمد مشعشع پرداخته‌اند ــ به تاریخ غیاثی توجه داشته‌اند.
عباس عَزّاوی در تاریخ العِراق بینَ اِحْتلالَیْن [۱۰]
عباس عزّاوی، تاریخ العراق بین احتلالین، ج۳، ص۱۰۹ـ۱۱۱، بغداد ۱۳۵۳ـ ۱۳۷۶/ ۱۹۳۵ـ۱۹۵۶، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
[۱۱]
عباس عزّاوی، تاریخ العراق بین احتلالین، ج۳، ص۲۶۲ـ۲۶۳، بغداد ۱۳۵۳ـ ۱۳۷۶/ ۱۹۳۵ـ۱۹۵۶، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
مطالب بسیاری از تاریخ غیاثی اقتباس کرده است، لیکن برخی مطالب که او به تاریخ غیاثی نسبت داده است در آن وجود ندارد. [۱۲]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۰، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
شاید عزّاوی آن مطالب را از مجالس المؤمنین [۱۳]
نوراللّه بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۳۷۰، تهران ۱۳۵۴ش.
[۱۴]
نوراللّه بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۳۹۵، تهران ۱۳۵۴ش.
یا مجموعه الانوار اقتباس کرده و به غیاثی نسبت داده باشد. [۱۵]
عباس عزّاوی، تاریخ العراق بین احتلالین، ج۳، ص۱۶۱، بغداد ۱۳۵۳ـ ۱۳۷۶/ ۱۹۳۵ـ۱۹۵۶، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
[۱۶]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۰ـ۱۱، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
۳.۲ - دقت زیاد کتابغیاثی رویدادهای روزگار خود را با تعیین ساعت و روز و ماه و سال ذکر کرده و گاهی تاریخ‌ها را با نام ماه‌های مغولی و گاه با نام برج‌های فارسی آورده و در برخی موارد ماه قمریِ مطابق با آن را نیز ذکر کرده است. [۱۷]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۰۹، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۱۸]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۷۶، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۱۹]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۹۱ـ۱۹۲، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۲۰]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۹۹، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۲۱]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۹، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
برخی از تاریخ‌های ذکرشده دقیق نیست، به ویژه درباره رویدادهایی که غیاثی معاصر آن‌ها نبوده است، [۲۲]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۴۶ـ۴۷، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۲۳]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۷۵، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۲۴]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۳۰، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۲۵]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۳۳، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
مثلاً مدت حکومت سلطان حسین جلایری یک سال ذکر شده، حال آن‌که وی هشت سال حکومت کرده است. [۲۶]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۰۱، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
۴ - ایرادهای تاریخ غیاثی۴.۱ - مبالغه در مطالبدر تاریخ غیاثی در بیان برخی مطالب، مبالغه شده است؛ مثلاً در شرح پیروزی تیمور بر بغداد در ۸۰۳، آمده است که بغداد منقرض شد؛ «انقرضوا أهل بغداد فی هذه القتله»، [۲۷]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۲۶ـ۱۲۷، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
یا درباره بیماری وبا که در ۸۴۱ در بغداد و مناطق نزدیک آن شیوع یافت، نوشته شده است که یک تن هم در بغداد زنده نماند. [۲۸]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۷۰، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
البته در مواردی به سبب نبودن منابع دیگر، نمی‌توان این مطالب را نفی یا اثبات کرد. ۴.۲ - نسبت رویدادها به ستارگانغیاثی بسیاری از رویدادهای تاریخی را متأثر از وضع ستارگان دانسته [۲۹]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۹۷، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۳۰]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۲۷، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۳۱]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۷۶، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۳۲]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۱۶ـ۲۱۷، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
و به دانش‌های مرتبط با علوم فلکی نیز پرداخته است. [۳۳]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۱، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
۴.۳ - تعصب در تاریخ معاصر خودوی در بیان مطالب مربوط به گذشتگان، تعصب نداشته و از همه حاکمانی که به حُسن سیرت معروف بوده و کارهای نیکی انجام داده بوده اند، به نیکی یاد کرده، اما درباره دولت‌های معاصر خود تعصب نشان داده است [۳۴]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۶۱ـ۶۲، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۳۵]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۲، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
مثلاً فرمانروایان آق قوینلو را ستوده، [۳۶]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۹۳ـ ۲۹۵، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۳۷]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۰۲، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۳۸]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۹۱ـ۳۹۲، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
اما فرمانروایان قراقوینلو را نکوهش کرده است. [۳۹]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۴۷ـ ۲۴۸، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۴۰]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۵۳ـ۲۵۴، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
۵ - ویژگی‌های کتابنثر تاریخ غیاثی، زبان عامیانه عربی متأثر از عجمی آن وقت عراق را نشان می‌دهد. ۵.۱ - واژگان بدون اعرابدر این کتاب، بسیاری از واژه‌ها اعراب ندارند، که مشخص نیست خود مؤلف آن‌ها را به این صورت نوشته است یا نسخه پرداز. [۴۱]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۲ به بعد، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۴۲]
عباس عزّاوی، التّعریف بالمورّخین، ج۱، ص۲۴۹، ج ۱: فی عهد المغول و الترکمان، بغداد ۱۳۷۶/ ۱۹۵۷.
۵.۲ - اصطلاحات غیر عربی در کتابهمچنین در آن اصطلاحات و کلمات و جملات فارسی مانند شاهزادکیه، طشت، لشکرگاه، البیشکشات، تاج زر بر سر نهاد، قلندرخانه، کمر شمشیر، درویش، نیم روز، [۴۳]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۴۷، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۴۴]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۰۹، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۴۵]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۶۴، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۴۶]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۱۳، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۴۷]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۵۰، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۴۸]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۵۳، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۴۹]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۳۲، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۵۰]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۸۴، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
واژه‌های مغولی و ترکی مانند تَمغا، قول، اردو، یاغیه، یراق، ایلغار، الکُمَک قراول و ایلچی [۵۱]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۵۴، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۵۲]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۵۵، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۵۳]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۶۲، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۵۴]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۱۰، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۵۵]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۸۴، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۵۶]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۰۴، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۵۷]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۰۹، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۵۸]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۵۴، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۵۹]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۳۴، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
و برخی کلمات [۱] و کُردی مانند کوتوال، رهوال و کَپْنَک به کار رفته است. [۶۰]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۰۱، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۶۱]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۰۰، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۶۲]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۳۲، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۶۳]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۵، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
۵.۳ - وجود شعرهای فارسی و ترکی در کتابمؤلف گاه ابیات فارسی [۶۴]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۸۹، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۶۵]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۲۱، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۶۶]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۳۵، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
و ترکی [۶۷]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۳۴، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
و ملمّع آورده که مادّه تاریخ برخی حوادث است، مانند «هفده شعبان شده تاریخ آبد/ فی درک الاسفل بئس المقام» [۶۸]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۳۰، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
که سال ۸۰۷، تاریخ درگذشت تیمور، را نشان می‌دهد. [۶۹]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۶، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
۶ - منابع کتاب تاریخ غیاثیغیاثی برای تألیف کتاب خود از منابع متعددی استفاده کرده که در پیشگفتار به برخی از آن‌ها اشاره نموده است، از جمله نظام التواریخ قاضی ناصرالدین بیضاوی (متوفی ۶۸۵ یا ۶۹۲) [۷۰]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۴۲، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۷۱]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۴۴ـ ۴۵، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۷۲]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۷ـ ۲۸، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
و ظفرنامه شرف الدین علی یزدی در شرح وقایع عصر تیموری. [۷۳]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۵۵ـ ۱۶۵، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۷۴]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۱۵، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
۶.۱ - نقل از زبان راویانغیاثی، به گفته خودش، آنچه را که از زمان شیخ حسن ایلخانی تا روزگار خودش، آورده از کتابی نقل نکرده، بلکه آن‌ها را از حواشی و اوراقی یاد کرده که بیش‌تر آن‌ها از زبان راویان بوده است. [۷۵]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۹، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
۶.۲ - نقل از بزرگاناو همچنین به روابط خود با بزرگان و اطلاعاتی که از ایشان یا کتاب‌ها به دست آورده، اشاره کرده است. [۷۶]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۰۹، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
۶.۳ - ذکر برخی منابع پر استفادهمؤلف، به برخی از کتاب‌هایی که از آن‌ها بسیار استفاده کرده اشاره اندکی کرده است، مثلاً درباره تیموریان می‌گوید که گزارش‌های این طایفه را از شرف الدین یزدی و آغاز آن را اندکی از کتابی دیگر گرفته است که مقصود او کتاب اِنْباءالغُمر بِاَبناءالعُمر ابن حجر عسقلانی (متوفی ۸۵۲) است. [۷۷]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۷، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
همچنین درباره عراق، [۷۸]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۸۶ ـ۸۹، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۷۹]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۹۹ به بعد، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
آل مظفر، [۸۰]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۴۷ـ ۱۴۸، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۸۱]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۵۱ـ ۱۵۵، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
ممالیک [۸۲]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۴۵ به بعد، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
و قراقوینلوها [۸۳]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۳۷ـ ۲۳۸، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
اطلاعاتی داده که بیش‌تر آن‌ها را از انباءالغمر نقل کرده است.
این مطالب گاه کلمه به کلمه، گاه با اندکی اختصار یا با تغییراتی ذکر شده است که شاید کار کاتبان باشد. [۸۴]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۸ـ۲۹، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
۶.۴ - منابع دیگر و شنیده‌های غیاثیاز دیگر منابع غیاثی کتاب الهدایه از زین الدین علی بن الب ارسلان سلجوقی است که از آن هم فقط یک بار در فصل جلایریان در شرح جنگ میان علی پادشاه و شیخ حسن بزرگ یاد کرده است. [۸۵]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۸۲، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
از این کتاب و زندگی مؤلف آن اطلاعی در دست نیست. [۸۶]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۹، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
بخشی از مطالب تاریخ غیاثی بر اساس شنیده‌های مؤلف از مردم است [۸۷]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۱۵، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
منابع شفاهی از مهمترین منابع او بوده است. [۸۸]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۹، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
او به منابع دیگری نیز اشاره کرده و می‌گوید که در برخی تواریخ [۸۹]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۸۲، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
یا در برخی اخبار چنین آمده است، [۹۰]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۳۲، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
ولی این اشاره‌ها، اهمیت منابع مورد استفاده وی را مشخص نمی‌سازد، مثلاً هنگام بحث از نوادگان تیمور می‌گوید که چون ایشان از کشور ما دور بودند، ما از سرگذشت ایشان آگاهی نداریم و آنچه از اخبار ایشان به دست آورده‌ایم در این اوراق ثبت می‌نماییم [۹۱]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۱۶، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۹۲]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۳۷، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
و درباره طایفه آق قوینلو می‌گوید از اخبار ایشان جز اندکی به ما نرسیده است. [۹۳]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۳۷، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
۷ - ابهام در برخی مطالب کتابگاه اطلاعات نقل شده در این کتاب نامفهوم و مبهم است [۹۴]
عبدالرحمان جامی، ص ۲۲۸.
[۹۵]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۰، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
ارزش این کتاب در ذکر رویدادهایی است که مؤلف ناظر آن‌ها بوده است و آن مطالب در منابع دیگر یافت نمی‌شود. [۹۶]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۲، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
۸ - گزارش‌های تاریخ غیاثیدر بخش به جا مانده و منتشرشده تاریخ غیاثی گزارش دولت‌هایی آمده است که از ۶۵۶ تا ۸۹۱ بر عراق عرب و عجم، سوریه (شامات)، مصر و عثمانی حکومت می‌کرده‌اند، اما بیش‌تر مطالب این بخش درباره عراق است که مؤلف به آن دلبستگی خاص داشته است و گزارش‌های مهمی درباره آبادانی بغداد در روزگار جلایریان، [۹۷]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۹۰، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۹۸]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۲، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
روابط جلایریان با شاه محمد فرزند قرایوسف قراقوینلو (حک: ۸۱۰ـ۸۲۳) و اوضاع عراق در روزگار او آورده است.
۸.۱ - گزارش حکومت اسپندمیرزاتاریخ غیاثی یگانه منبعی است که به اخبار عراق در دوره حکومت محمد و اسپندمیرزا از ۸۱۴ تا ۸۴۸ پرداخته است. [۹۹]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۴۴ـ ۲۴۵، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۱۰۰]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۶۰ به بعد، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۱۰۱]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۲ـ۳۳، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
۸.۲ - گزارش درباره مشعشعیاناو درباره مشعشعیان (خاندانی از فرمانروایان عرب در خوزستان، حک: ۸۴۵ ـ۹۱۴) و روابط آنان با قراقوینلوها (حک: ۷۸۰ـ۸۷۴) و آق قوینلوها (حک: ۷۸۰ـ ۹۰۸) و آمدن سلطان علی مشعشعی به نجف و کربلا و برداشتن آثار گرانبها مانند قندیل‌ها و شمشیرها و رفتن او به حِلّه شرح مفصّلی داده است. [۱۰۲]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۷۳ـ۲۷۷، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۱۰۳]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۰۷ـ۳۱۲، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۱۰۴]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۳، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
غیاثی ذکر کرده که در حلب، سر جهانشاه قراقوینلو (حک: ۸۳۹ ـ۸۷۲) را پس از کشته شدنش دیده است. [۱۰۵]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۹۹، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
۸.۳ - گزارشات دیگر تاریخ غیاثیاز دیگر گزارش‌های بسیار مفید تاریخ غیاثی این‌هاست: شرح مناسبات پیرمحمد تواجی و حسن علی بن زینل و شاه منصور بن زینل با دولت آق قوینلوها تا ۸۸۳، [۱۰۶]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۳۱ـ۳۳۷، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
اطلاعاتی درباره جنگ عثمانیان و ممالیک در عصر بایزید دوم (۸۸۶ ـ ۹۱۸) و قایِتبای (متوفی ۹۰۲) در ۸۹۱ [۱۰۷]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۶۶ـ۳۶۹، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
که در منابع عربی و ترکی وجود ندارد [۱۰۸]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۴، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
و مطالبی درباره زندگی اقتصادی، اجتماعی، اداری و فرهنگی که از ارزش‌های ویژه تاریخ غیاثی است.
۸.۳.۱ - مسائل اقتصادیاز مهمترین مسائل اقتصادی که در این کتاب درباره آن بحث شده، اجرای نظام مالی است که اوزون حسن (حک: ۸۷۱ ـ۸۸۳) مقرر داشت و بر پایه آن در تمغا تجدیدنظر کرد، [۱۰۹]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۹۱، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۱۱۰]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۵، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
همچنین به برخی جنبه‌های اجتماعی مردم عراق درباره مراسم ازدواج و ختنه سوران [۱۱۱]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۰۴، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
و برخی رفتارهای ناشایست حکّام [۱۱۲]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۱۸، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
اشاره کرده است.
۸.۳.۲ - مسائل اجتماعیغیاثی در گزارش مسائل اجتماعی از «قانون نامه» اوزون حسن یاد کرده که به موجب آن، آیین دادرسی میان مردم و دستور اجرای آن را در سرتاسر کشور داده بود. [۱۱۳]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۹۲، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
۸.۳.۳ - مسائل اداریغیاثی، نام برخی مناصب اداری را که در زمان خودش رایج بوده و پس از آن نیز باقی‌مانده و چه بسا نام دیگر یافته، ثبت کرده است، مانند صاحب دیوان، اتابک، طواشی، داروغه، شحنه، تمغاچی، مُجیب الغلّه و محصّل. [۱۱۴]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۴۴، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۱۱۵]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۴۸، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۱۱۶]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۹۱، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۱۱۷]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۳۳، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۱۱۸]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۵۷، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۱۱۹]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۵۰، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۱۲۰]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۲۷۱ـ۲۷۲، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۱۲۱]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۱۵، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۱۲۲]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۶ـ۳۷، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
۸.۳.۴ - مسائل نظامیهمچنین القاب نظامی را ذکر کرده است، مانند نوین، اُلُوس و امیر. [۱۲۳]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۷، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
۸.۳.۵ - مسائل فرهنگیاطلاعات ما از اوضاع فرهنگی آن دوره بسیار اندک است، اما غیاثی در این کتاب به تفصیل به آن پرداخته است، مانند گزارش درباره مدرسه امیراسماعیل، مدرسه مرجانیه و دارالشفا، مدرسه مخدوم شاه و مدرسه خواجه مسعود. [۱۲۴]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۹۰ـ۹۴، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۱۲۵]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۹۶، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
۹ - چاپ این کتاباین کتاب از روی تنها نسخه خطی آن به شماره ۱۷۳۸ در کتابخانه موزه عراق، به چاپ رسیده است. از روی این نسخه خطی، چند نسخه مصور تهیه شده است که برخی از آن‌ها به صورت ریزفیلم است. نسخه دیگری از آن در کتابخانه الدراسات العلیا، در دانشکده ادبیات دانشگاه بغداد موجود است که عبدالرزاق بغدادی آن را از نسخه کتابخانه موزه عراق استنساخ کرده، اما وی بسیاری از واژه‌ها را تصحیح کرده و تغییر داده و به اصل آن هیچ اشاره‌ای نکرده است. ۹.۱ - نسخه خطی کتاب تاریخ غیاثینسخه خطی تاریخ غیاثی دارای ۳۱۶ برگ است. برخی از قسمت‌ها افتادگی دارد [۱۲۶]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۲۹، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
[۱۲۷]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۳۷۰، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
و برخی برگ‌ها بعد از صفحه ۳۱۶ افتاده است.
به سبب افتادگی و پارگی پایان نسخه، تاریخ استنساخ آن را نمی‌دانیم، اما پیداست که خط آن قدیمی است و چه بسا در زمان خود مؤلف استنساخ شده باشد. [۱۲۸]
عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، ج۱، ص۱۲ـ۱۴، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵.
۹.۲ - نخستن ترجمه کتاببخش اخبار قراقوینلو و آق قوینلو از فصل پنجم تاریخ غیاثی را نخستین بار ماریانه اشمیت دومون به آلمانی ترجمه کرد و به همراه متن عربی با عنوان > حکمرانان ترکمن سده پانزدهم در ایران و بین النهرین بر اساس تاریخ الغیاثی < و با مقدمه‌ای عالمانه، در [[فرایبورگ]] در 1359ش/ 1970 منتشر کرد. ۹.۳ - چاپ کامل فصل پنجمطارق نافع حمدانی متن کامل فصل پنجم تاریخ غیاثی را با مقدمه‌ای مفصّل در بغداد در ۱۳۵۴ش/ ۱۹۷۵ به چاپ رسانده است. ۱۰ - فهرست منابع(۱) نوراللّه بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، تهران ۱۳۵۴ش. (۲) عباس عزّاوی، تاریخ العراق بین احتلالین، بغداد ۱۳۵۳ـ ۱۳۷۶/ ۱۹۳۵ـ۱۹۵۶، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش. (۳) عباس عزّاوی، التّعریف بالمورّخین، ج ۱: فی عهد المغول و الترکمان، بغداد ۱۳۷۶/ ۱۹۵۷. (۴) عبداللّه بن فتح اللّه غیاثی، التاریخ الغیاثی: الفصل الخامس من سنه ۶۵۶ ـ ۸۹۱ ه/ ۱۲۵۸ـ۱۴۸۶م، چاپ طارق نافع حمدانی، بغداد ۱۹۷۵. (۵) احمد کسروی، تاریخ پانصد ساله خوزستان، تهران ۱۳۶۲ ش. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تاریخ غیاثی»، شماره۳۱۱۹. رده‌های این صفحه : تاریخ | کتب تاریخی
|